PvdA: van paars via blauw naar groen
Zoek samenwerking maar houd op met het kameleongedrag dat de rode Partij van de Arbeid nu in groen heeft veranderd. In Trouw doet Nelleke Noordervliet een oproep om tot bezinning te komen: er is nog veel te doen voor de sociaaldemocratie. Geen nostalgie naar toen, maar richting wijzen nu.
In mijn boekenkast vond ik bij toeval - maar wat is toeval? - een boekje uit 2017 met de titel Haalt de PvdA 2025?, een initatief van Bram Peper, PvdA-coryfee, overleden in 2022. Hij schreef er een aardige opdracht voor me in. We wisselden weleens boeken uit. Een aantal prominenten, waaronder hijzelf, schreef een stuk om de vraag te beantwoorden. Eronder ligt een diepe twijfel aan het voortbestaan van de PvdA als machts- en bestuurspartij.
Vandaag kunnen we zeggen dat de PvdA 2025 wel heeft gehaald maar je moet niet vragen hoe. De combinatie GroenLinks-PvdA voert een tandeloze oppositie en blijft achter in de peilingen. Als katten in nood sturen die twee partijen nu aan op een fusie. Door het GL-DNA wordt dat typisch de partij van de hoogopgeleide en redelijk welgestelde middenklasse met sociale idealen voor wie een goed bestaan al vanzelfsprekend is. Voor de PvdA is fuseren capituleren.
Even wat persoonlijke geschiedenis. Rond het jaar 1900 werd mijn grootvader lid van de Typografenbond, de oudste vakvereniging van het land. Door hun werk lazen letterzetters van alles: kranten, boeken, tijdschriften. Daar staken ze heel wat uit op. Kennis was macht en samen waren ze sterker. Het speldje van de Grafische Bond heeft mijn opa zijn leven lang op zijn nette pak gedragen. Hij was chef van de zetterij bij Het Vrije Volk. Stemmen deed hij op de SDAP/PvdA. Drees was zijn held.
Mijn moeder groeide dus op in een rood nest. Ook haar broers werden typograaf. Zij zelf kon als meisje niet voor dat vak kiezen maar maakte dat goed door op latere leeftijd graag ingezonden brieven te schrijven of missives aan Joop den Uyl te richten. De PvdA was haar partij. Die kwam op voor de gewone man, die schiep kansen, die zorgde voor bestaanszekerheid. Ien Dales was haar heldin. Dales was streng maar rechtvaardig. Toen mijn moeder, al enige tijd ziek, op de tv naar de uitvaart van Ien Dales keek, zei ze: "Als Ien het kan, dan kan ik het ook". Ien hielp haar zelfs bij het sterven.
Begin jaren zeventig werd ik lid van de PvdA. Ik was dankzij de kansen die waren geschapen hoogopgeleid. Ik werd afdelingsvoorzitter, gemeenteraadslid, Westland Raadslid. Een typisch voorbeeld van de nieuwe generatie in de partij, die de boel overnam maar nog wel wist hoe de achterban leefde. Een resultaat van honderd jaar emancipatiestrijd.
De wereld veranderde, de samenleving veranderde, er kwamen nieuwe problemen bij. De ouderwetse verhoudingen tussen arbeid en kapitaal kregen diffuser contouren. De paarse kabinetten onder Kok lieten dat zien. De sociaaldemocratie kreeg definitieproblemen en verloor op den duur aanhang. De PvdA bleek niet in staat de tekenen van de tijd goed te lezen en het eigen verhaal kracht en inspiratie te geven. Het PvdA-electoraat raakte verweesd. Ik zegde mijn lidmaatschap op.
In veranderende tijden moet een politieke partij meeveranderen maar het contact met de wortels niet verliezen. Ze moet samenwerking zoeken, maar niet een kameleon worden. En dat gebeurde juist wel bij de PvdA. Soms kleurde ze paars, dan weer blauw, en nu weer groen. Inspirerende leiders die de taal van het volk spraken of die - net als Den Uyl - gezag hadden waren er niet. Populistische alternatieven boden zich aan. En hup, daar vloog de zwerm spreeuwen naar een andere boom. Alles waar de PvdA voor stond raakte in het slop: onderwijs, zorg, goed wonen, bestaanszekerheid.
Het ontbreekt bij de sociaaldemocraten aan overtuigingskracht, aan directheid, aan zichtbaarheid. De groep binnen de partij die zich Rood Vooruit noemt is terecht bezorgd. Ze zeggen: er is nog veel te doen voor de sociaaldemocratie. Niet de weg van de nostalgie inslaan, maar wel leren van de geschiedenis. Niet pruilen en je verschansen in je morele gelijk, maar het gevecht aangaan met open vizier. Praat het volk niet naar de mond, betuttel de kiezers niet, maar zoek oplossingen voor echte problemen. 'Windvanen genoeg. Richtingwijzers te weinig', schreef Peper.
Gepubliceerd in Trouw, 17 januari 2025