Ik schreef je over de bezwaren tegen een fusie tussen de PvdA en GroenLinks vanuit zowel politiek inhoudelijk als machtspolitiek gezichtspunt. GroenLinks en PvdA hebben beide een unieke oorsprong en daarmee ook veel verscheidenheid in de achterban. GroenLinks is een relatief jonge fusiepartij, ontstaan uit verschillende stromingen. Aantrekkelijk voor relatief jonge, goed opgeleide kiezers. De PvdA heeft al meer dan honderd jaar een historische band met de midden- en de arbeidersklasse. In maatschappelijk opzicht is er een aanzienlijk verschil in de samenstelling van de kiezers van beide partijen. Je kunt wel in een hoog tempo beide partijen bij elkaar willen brengen, maar komt de achterban mee? 

We zien dat nu al terug. De brede arbeidersklasse – werknemers en zelfstandigen - zo zien we uit onderzoek bij de Europese verkiezingen in 2024, loopt weg van de gemeenschappelijke lijst. Bij de verkiezingen in 2023 won de gemeenschappelijke lijst weliswaar een flink aantal zetels. Maar zie hoezeer deze winst ten koste is gegaan van andere partijen links van het midden. Nog nooit stond links Nederland, met een verlies van achttien zetels, er zo zwak voor. De vraag is verder of met of met het samengaan van GroenLinks en de PvdA bij verkiezingen het plafond is bereikt of een bodem is gelegd voor meer aanhang is gelegd? Uit recent onderzoek van Ipsos kunnen we twee dingen afleiden. De gemiddelde kiezer gaat nog een tikkeltje meer naar rechts. Verder schuift in het kiezersonderzoek de combinatie GroenLinks/PvdA in de richting van de oorspronkelijk zeer linkse positie van GroenLinks. De centrumlinkse positie van de PvdA verliest aan betekenis en ook aan aantrekkingskracht voor kiezers die zeer ontevreden zijn met het huidige coalitiebeleid. Als het zo is dat het plafond lager is dan het potentieel van beide partijen is er alle reden om nog eens goed na te denken over de vorm van verdere samenwerking.

De grote vraag is dus of een fusie of een nieuwe partij een versterking van de positie van links oplevert. Het risico bestaat bovendien dat een nieuwe combinatie, zoals we in 2023 hebben gezien, een stevige concurrent wordt van de andere partijen links van het midden. Die zullen zich niet opnieuw laten kortwieken. Dus, voordat verdergaande besluiten tot samenwerking worden genomen, stel vragen, doe goed onderzoek en denk goed na. Wil de PvdA ook in de toekomst de vertegenwoordiger blijven van haar oorspronkelijke achterban? Dan moeten we opnieuw de zorgen van ons traditionele electoraat centraal stellen en ons concentreren op onze kerntaak. En bovendien de samenstelling van het kader van de partij en de vertegenwoordigers niet uitsluitend uit hoger opgeleiden laten bestaan. Bouw aan een goede samenwerking met GroenLinks en waar mogelijk andere linkse partijen. Blijf oog houden voor de diversiteit in de Nederlandse politiek. Accommodeer dat op een verstandige wijze, door verscheidenheid in de samenwerking te respecteren. En vermijd energieverlies door het construeren van fusies, zowel landelijk als lokaal. Verwacht niet te veel van de studieuze plannenmakers of van de campagnegerichte marketeers. Benader kiezers in de eerste plaats als verantwoordelijke burgers en niet als consumenten in een politieke markt. Het bezwaar van de huidige discussie is dat deze sterk intern gericht is. Het zijn de partijkaders die de toon zetten. Maar daar wordt niet uitsluitend de wijsheid en ervaring gevonden die nodig is voor een nieuwe oriëntatie. Aan de leden, de kiezers en vooral de voormalige kiezers, is nog niets gevraagd. Ook hier geldt: zoek, voordat verdere besluiten worden genomen, het gesprek met die brede achterban. Individueel en in groepsverband. Stop met zenden en begin met luisteren. In duizenden contacten moeten we ons in de komende tijd ons inzicht verdiepen. Ons verdiepen in de zorgen en verwachtingen van de kiezers die we willen bereiken en van onze leden. En, misschien nog wel het belangrijkste punt: realiseer je voortdurend dat je niet voor je eigen belang in de politiek actief bent, maar werkt voor de belangen van de kiezer.

En dan nog iets over de parlementaire machtsvorming. Drie ervaringen die in dit verband relevant zijn.Ten eerste: de PvdA haalt over links geen parlementaire meerderheid. Ten tweede: historisch gezien geldt vanuit rechts dat er alleen wordt samengewerkt met de PvdA in “uiterste noodzaak”. Of, anders gezegd: zolang er een rechtse meerderheid mogelijk is, staat links buitenspel. Ook als een linkse partij de grootste of de een na grootste is, zo weten we sinds 1977 en 1982. Ten derde: de macht gaat in ons land door het midden, probeer daarin het initiatief te krijgen. We hebben geslaagde voorbeelden met de kabinetten Den Uyl en Kok 1. In beide gevallen was de partij in staat constructieve coalities te bouwen. “Keerpunt 1972” is ook achteraf gezien een interessant project. Aan het eind van de jaren ’60 was Nederland toe aan een andere aanpak in de politiek. De confessionelen en liberalen waren in 1972 niet in staat een meerderheidsregering te vormen. De grotere politieke bewustwording en de democratiseringsbeweging van de jaren ’60 boden nieuwe kansen. Jij, Joop, hebt dat goed ingeschat en openingen naar het centrum met D66 en naar links via de PPR gezocht. Met Van Mierlo en De Gaay Fortman jr. presenteerde je Keerpunt ’72. Het leidde tijdens de formatie van je kabinet tot een oversteek van de CDA’ers Boersma en De Gaay Fortman sr. en later sloten katholieke collega’s zich aan. Het meest linkse kabinet kwam tot stand.

Ons kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging honoreert verscheidenheid in politieke voorkeuren. Er is geen enkele bonus voor samengaan van partijen. Meer zetels, maar minder spreektijd. Meer zetels, maar zoals we vandaag zien, niet meer invloed op de macht. Er zijn veel alternatieven om de politieke macht van centrumlinks te versterken.Minimum akkoord, stembusakkoord, de formule samen-uit-samen-thuis, minimumprogramma en noem maar op. Met deze varianten kan, afhankelijk van de omstandigheden van het moment van verkiezingen, het verschil worden gemaakt. Maar – hoor ik vaak – een partij is toch maar een middel. Een instrument dat voortdurend aan de eisen van de tijd moet worden aangepast. Dat klopt, maar een maatschappelijke en politieke beweging als de sociaaldemocratie heeft wel een hoeder nodig. Het gaat om een partij die de grondslagen van de sociaaldemocratie borgt en vernieuwt. .Als je van mening bent dat er ook in de toekomst een belangrijke opdracht ligt voor de sociaaldemocratische stroming, dan moet je dat gedachtegoed verankeren en verder ontwikkelen in een politieke partij. Een partij die zorgt voor een aansluiting op de internationale en Europese sociaaldemocratische verbanden. Twee belangrijke internationale sociaaldemocratische verbanden, waar jij, Joop, altijd veel energie in hebt gestoken. In de overtuiging dat de sociaaldemocratie lokaal, nationaal en internationaal, een belangrijke politieke stroming vormt met een eigen missie.