De Partij van de Arbeid - de naam zegt het al - is in 1946 opgericht om, in de eerste plaats, op te komen voor de belangen van de mensen die werken. En vanaf je benoeming tot directeur van de Wiardi Beckman Stichting in 1949 heb je het thema arbeid van alle kanten verkend en belicht. Arbeid - en alles wat daar mee te maken heeft als een belangrijke strategische opgave voor de PvdA. Het is de tegenmacht van de belangen van het kapitaal.

Er zijn in Nederland ruim acht miljoen werkenden met een of andere vorm van een arbeidsovereenkomst. Iets meer dan de helft heeft een vast contract. De anderen werken op basis van een flexibele variant: tijdelijk, oproep, uitzendkracht of zzp’er. Het gaat om grote aantallen.

Je kunt arbeid beoordelen als een productiefactor, van waarde voor de economie. Maar het is zoveel meer. Het speelt ook een rol bij persoonlijke ontplooiing en vooruitgang in het leven. En, heel belangrijk, het is de belangrijkste drijfveer voor de verdeling van de welvaarten voor bestaanszekerheid. Daarover is altijd strijd gevoerd tussen de verschillende belangen. En die gaat onverminderd door. Soms met een fel conflict, maar meestal aan de onderhandelingstafel. Op zoek naar een compromis. De opdracht van de sociaaldemocratie is daarbij naar de woorden van Bart Tromp:

“Het breidelen van het kapitalisme”. Inderdaad, het beteugelen en bijsturen in de richting van de belangen van werkende mensen en de gemeenschap. Maar lukt dat ook nog in deze tijd? Joop, jij hebt je hele politieke leven voor het model van gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers gestaan. Laten we eens kijken waar onze partij nu staat. De econoom Leen Hoffman schreef in 2017 voor de WBS een belangwekkend boek: ‘Waar is arbeid gebleven?'.

Een studie over de centrale rol van de sociaaldemocratie in de wereld van de arbeid en hoe deze opdracht langzaam naar de achtergrond verdween. Het is een interessante en belangrijke verkenning die in de PvdA veel te weinig aandacht kreeg.

Hoffman concludeert dat de partij arbeid niet langer beschouwt als haar hoogste prioriteit. Er wordt daarnaast, in andere verbanden, de laatste jaren gesuggereerd dat de missie van de sociaaldemocratie aan een einde is gekomen. De industriële arbeid, zoals we die in het verleden kenden - met de grote groepen georganiseerde werknemers - is immers aan het verdwijnen.

Maar klopt deze redenering? Zoals ik eerder opmerkte werkt bijna de helft van de huidige werknemers niet meer op basis van een vast en solide contract. De flexibilisering heeft om zich heen gegrepen. De arbeidsorganisatie is minder homogeen, meer gefragmenteerd en complexer. Met veel uiteenlopende belangen en soms schrijnende misstanden.

De veilige werkplek is een belangrijk thema geworden. En op dit moment zitten op jaarbasis ongeveer een miljoen werkenden – veelal arbeidsmigranten – onder of vlak boven het minimumloon. Het handelen vanuit de principes van de markt is doorgeslagen. Ook op dit moment speelt arbeid, evenals vroeger, een hele belangrijke rol in het leven van mensen. En daarom moet de PvdA de belangen van arbeid centraal blijven stellen.

De vraag wordt nog indringender als we kijken naar de ongekende dynamiek van digitalisering, robotisering en kunstmatige intelligentie. De voordelen voor stijging van productiviteit en economische groei worden breed uitgemeten.

Maar we dienen tegelijkertijd oog te hebben voor de kritische kanten van de digitale agenda, zoals de nog niet gekende gevolgen op langere termijn voor werk en inkomen van de grote massa. De PvdA, met een traditie van planmatig denken, moet meer inzicht verwerven in de mogelijke gevolgen van de digitale agenda. Voor de arbeidsmarkt, het onderwijs, voor de verdeling van de welvaart. Door op verkenning te gaan en meerdere scenario’s naast elkaar te leggen om daarmee een publiek debat uit te lokken.

En dan dat andere essentiële vraagstuk: de verdeling van de welvaart. Uit allerlei gegevens blijkt dat het aandeel van de factor arbeid de laatste decennia in de opbrengst van het nationaal inkomen is gedaald En de verschillen in inkomen nemen enorm toe. Je herinnert je nog dat een halve eeuw geleden de toenmalige voorzitter van het Katholiek Vakverbond - onze vriend Jan Mertens - aan de bel trok. Hij veroorzaakte opschudding met een pleidooi voor een verhouding in een bedrijf van tien keer het verschil tussen de hoogste en laagste inkomens. Maar kijk eens om je heen wat er nu gebeurt?

We zijn toe aan een nieuwe fase van economische democratisering, waarin het brede welvaartsbegrip centraal staat en een economie dienstbaar aan de gemeenschap is en niet andersom. Veilig, waardig werk met meer zeggenschap en een redelijk aandeel voor de werkenden in de groei van het vermogen van hun onderneming. We leven nu op een moment van schaarste op de arbeidsmarkt, maar het tij kan keren. We zien de eerste aanwijzingen, want in tal van sectoren neemt de technologie taken over van werkenden.

In het verleden leidde dat steeds tot vervangende arbeid. Maar we kunnen er niet automatisch van uitgaan dat deze ontwikkeling ook in de toekomst standhoudt. We gaan in de richting van een wereld waarin de vraag niet is of er werk is voor iedereen, maar of er genoeg werk is voor iedereen.En of dat voldoende inkomen oplevert om van te leven. Zoals hierboven opgemerkt is de arbeidsmarkt de plaats waar onze welvaart verdeeld wordt.

We moeten er ernstig rekening mee houden dat de strijd om die verdeling harder gespeeld gaat worden. Dan is een partij die opkomt voor de belangen van werknemers onmisbaar. Dat gebeurt als de Partij van de Arbeid onverminderd op het thema arbeid herkenbaar en aanspreekbaar is.

P.S.

Onderzoek wijst erop dat een nieuwe combinatie Groen Links-PvdA nauwelijks nog op aanhang uit de arbeidersklasse kan rekenen. Dat is het zichzelf versterkende gevolg van een partij van hoger opgeleiden.Dat kan toch niet de bedoeling zijn? We verliezen op deze wijze de mensen waarvoor we zijn opgericht. Het verontrust me zeer en ik kom er in een volgende brief op terug.